Thi pháp thơ 4 chữ

I. Khái niệm

            Thơ 4 chữ là thể thơ đơn giản, dễ làm, dễ nhớ, thuộc loại thơ cơ bản nhất trong các thể thơ

II. Luật thơ

1. Số tiếng: Thơ 4 chữ có 4 tiếng ở mỗi dòng. Có thể chia làm nhiều khổ, mỗi khổ có 4 câu. Nếu không chia khổ có thể viết liên hoàn cũng được.

2. Cách gieo vần

a. Vần Tàu: Các tiếng ở vị trí cuối các câu 1,2,4 bắt vần với nhau

Vd1:

Sao biếc đầy trời

Sầu trông viễn khơi

Ðêm mờ im lặng

Nhìn hạt sương rơi

b. Vần giữa: Các tiếng ở vị trí cuối câu thứ 2,3 trong khổ bắt vần với nhau

VD1:

Ông bị đau chân

Nó sưng nó tấy

Đi phải chống gậy

Khập khiễng khập khà

Bước lên thềm nhà

Nhấc chân quá khó

Thấy ông nhăn nhó

Việt chơi ngoài sân

Lon ton lại gần

Âu yếm nhanh nhảu

Ông vịn vai cháu

Cháu đỡ ông lên

VD2:

Thành thỏ nghỉ học

Nó lại đi chơi

Có thể tiền vơi

Nhưng mà chẳng thiết

VD3:

Tôi đang đói bụng

Mệt mỏi rã rời

Lòng thấy chơi vơi

Tim thì buốt giá

c. Vần Việt (còn gọi là vần chéo): Các tiếng cuối câu 1-3 và 2-4 bắt vần chéo nhau thành 2 cặp vần trong một khổ thơ 4 chữ.

Em là con gái

Buồn như lá cây

Chút hồn thơ dại

Xanh xao tháng ngày

Chú ý: Có một trường hợp cưỡng vận nghĩa là "ép vần" vẫn có thể được chấp nhận khi làm thơ 4 chữ, miễn là khi đọc lên chúng ta vẫn thấy có sự hài hòa về âm điệu.

Vd1: Trong khổ thơ dưới đây nằm trong bài thơ Lượm của Tố Hữu, tác giả chỉ cần bắt vần 2 phụ âm "ch" ở 2 tiếng cuối các câu 1-3  cũng đủ gieo vần

Ca-lô đội lệch,

Mồm huýt sáo vang,

Như con chim chích,

Nhảy trên đường vàng...

- Nhiều khổ thơ 4 câu chỉ có được một cặp vần chéo cũng tạm chấp nhận được miễn là không làm thơ ảnh hưởng về âm điệu.

3. Luật bằng trắc (còn gọi là luật hài thanh). 6 thanh điệu của tiếng Việt được chia làm 2 nhóm. Nhóm thanh bằng gồm có 2 thanh: không dấu và huyền. Nhóm thanh trắc gồm có 4 thanh còn lại: sắc, hỏi, ngã, nặng.

- Nếu tiếng thứ 2 trong một câu thơ là bằng thì tiếng thứ 4 trong câu thơ đó phải là trắc

- Nếu tiếng thứ 2 trong một câu thơ là trắc thì tiếng thứ 4 trong câu thơ đó phải là bằng

Chú ý:

- Trong 4 câu thơ cùng thuộc một khổ có thể chấp nhận một câu thơ vi phạm luật hài thanh miễn là khi đọc lên chúng ta không thấy quá chướng tai là được.

- Cũng có một dạng vi phạm cách gieo vần và luật bằng trắc nhưng vẫn có thể chấp nhận được như sau:

Em yêu tiếng chim - > hai thanh bằng

Đầu hồi lảnh lót

Mái vàng thơm phức

Rạ đầy sân phơi

Như thế: Nếu 2 tiếng thứ 2,4 cùng là thanh bằng sẽ vẫn có thể được chấp nhận nếu không ảnh hưởng đến âm điệu (xem ví dụ trên).

MỘT SỐ BÀI THƠ MẪU KINH ĐIỂN

Em yêu nhà em

Em yêu nhà em

Hàng xoan trước ngõ

Hoa xao xuyến nở

Như mây từng chùm

Em yêu tiếng chim

Đầu hồi lảnh lót

Mái vàng thơm phức

Rạ đầy sân phơi

Em yêu ngôi nhà

Gỗ tre mộc mạc

Như yêu đất nước

Bốn mùa chim ca.

Em vẽ Bác Hồ

 Em vẽ Bác Hồ

Trên tờ giấy trắng

Em vẽ vầng trán

Trán Bác Hồ cao

Em vẽ tóc râu

Chỉ vờn nhè nhẹ

Em vẽ Bác bế

Hai cháu trên tay

Cháu Bắc bên này

Cháu Nam bên ấy

ĐÔI MẮT CỦA EM

Đôi mắt xinh xinh

Đôi mắt tròn tròn

Giúp em nhìn thấy

Mọi vật xung quanh

Em yêu em quý

Đôi mắt xinh xinh

Giữ cho đôi mắt

Ngày càng sáng hơn

ẢNH CƯỚI

Bé giở ảnh cưới

Thấy mẹ ôm hoa

Cứ hỏi bà mãi

Sao không thấy bé

Bà cười nhỏ nhẹ

Cháu ngoan nhất nhà

Lúc ấy đang bận

Tìm kim cho bà

ÔNG BỊ ĐAU CHÂN

Ông bị đau chân

Nó sưng nó tấy

Đi phải chống gậy

Khập khiễng khập khà

Bước lên thềm nhà

Nhấc chân quá khó

Thấy ông nhăn nhó

Việt chơi ngoài sân

Lon ton lại gần

Âu yếm nhanh nhảu

Ông vịn vai cháu

Cháu đỡ ông lên

Ông bước lên thềm

Trong lòng sung sướng

Quẳng gậy cúi xuống

Quên cả đớn đau

Ôm cháu xoa đầu

Hoan hô thằng bé

Bé thế mà khỏe

Vì nó thương ông.

Nghé ọ

Cái đầu tròn vo

Cái mắt mở to

Đôi tay ngoáy ngó

Chính là Nghé ọ

Mưa

Mưa ở trên trời

Mưa rơi xuống đất

Vừa ngồi trong đất

Đã nhào xuống sân

Mưa không có chân

Ở đâu cũng đến

Bướm em hỏi chị

- Chị ơi vì sao ?

Hoa Hồng lại khóc

- Không phải đâu em.

Đấy là hạt ngọc

Người gọi là sương

Sao đêm gửi xuống

Tặng cô hoa hồng.. !

Phạm Hổ

Gió

Tên tôi là gió

Đi khắp mọi nơi

Công việc của tôi

Không bao giờ nghỉ

Tháng ngày chăm chỉ

Tôi dài hơn sông

Suốt đời mênh mông

Rộng hơn biển cả

Tên tôi là gió

Các bạn nhớ không ?

Tôi không dáng hình

Tên tôi là gió….

                        Xuân Quỳnh

Lượm

Ngày Huế đổ máu,

Chú Hà Nội về,

Tình cờ chú cháu,

Gặp nhau Hàng Bè.

Chú bé loắt choắt,

Cái xắc xinh xinh,

Cái chân thoăn thoắt,

Cái đầu nghênh nghênh,

Ca-lô đội lệch,

Mồm huýt sáo vang,

Như con chim chích,

Nhảy trên đường vàng...

- "Cháu đi liên lạc,

Vui lắm chú à.

Ở đồn Mang Cá,

Thích hơn ở nhà!"

Cháu cười híp mí,

Má đỏ bồ quân:

- "Thôi, chào đồng chí!"

Cháu đi xa dần...

Cháu đi đường cháu,

Chú lên đường ra,

Ðến nay tháng sáu,

Chợt nghe tin nhà.

Ra thế,

Lượm ơi!

Một hôm nào đó,

Như bao hôm nào,

Chú đồng chí nhỏ,

Bỏ thư vào bao,

Vụt qua mặt trận,

Ðạn bay vèo vèo,

Thư đề "Thượng khẩn",

Sợ chi hiểm nghèo!

Ðường quê vắng vẻ,

Lúa trổ đòng đòng,

Ca-lô chú bé,

Nhấp nhô trên đồng...

Bỗng loè chớp đỏ,

Thôi rồi, Lượm ơi!

Chú đồng chí nhỏ,

Một dòng máu tươi!

Cháu nằm trên lúa,

Tay nắm chặt bông,

Lúa thơm mùi sữa,

Hồn bay giữa đồng.

Lượm ơi, còn không?

Chú bé loắt choắt,

Cái xắc xinh xinh,

Cái chân thoăn thoắt,

Cái đầu nghênh nghênh.

Ca-lô đội lệch,

Mồm huýt sáo vang,

Như con chim chích,

Nhảy trên đường vàng...

1949

Con chim chiền chiện

Con chim chiền chiện

Bay vút, vút cao

Lòng đầy yêu mến

Khúc hát ngọt ngào.

Chim bay chim sà

Lúa tròn bụng sữa

Đồng quê chan chứa

Những lời chim ca.

Bay cao, cao vút

Chim biến mất rồi

Chỉ còn tiếng hót

Làm xanh da trời.